Wykład na Yale Law School Prof. UG dr hab. Tomasza Tadeusza Koncewicza

Prof. UG dr hab. Tomasz Tadeusz Koncewicz, Kierownik Katedry Prawa Europejskiego i Komparatystyki Prawniczej był gościem Yale Law School, gdzie wystąpił w charakterze dyskutanta i komentatora wykładów przedstawionych w czasie sympozjum

"Founding Moments in Modern Constitutionalism". 

Szczegóły wydarzenia dostępne na stronie Yale Law School pod adresem:

https://www.law.yale.edu/yls-today/conferences/2015-2016-conferences/founding-moments

W swoim wystąpieniu Prof. Koncewicz przedstawił rozważania na temat istoty "founding  moments" i ich relacji z "constitutional moments". Podkreślił, że "founding moments" rozumiane jako fundamentalne zmiany dla państwa, jego instytucji i systemu prawnego, mogą mieć miejsce także w innych chwilach niż "constitutional moments". Te ostatnie połączone z mobilizacją i entuzjazmem społecznym są niezwykle  rzadkie i wyjątkowe oraz zarezerowane dla procesu "Constitution - making", podczas gdy "founding moments" nie muszą łączyć się z przyjęciem nowej konstytucji, czy obaleniem starego reżimu.

Prof. Koncewicz argumentował, że każda z instytucji i gałęzi władzy może mieć swój własny szczególny "founding moment", który następuje w chwili tzw. critical junctures, gdy dokonany wybór wpływa w sposób zasadniczy na sposób w jaki instytucja funkcjonuje i jest postrzegana. Dokonany wybór podlega następnie procesowi translacji i retranslacji przez pozostałe instytucje, które w sposób odpowiedni dopasowują się do nowej sytuacji. W konsekwencji system prawny ma charakter dyskursywny, a instytucje pozostają w stałej relacji sporu o to, która z nich będzie w stanie najlepiej realizować trzy podstawowe wartości współczesnego konstytucjonalizmu w postaci "głosu" ("voice") oznaczającego reprezentacje woli politycznej, ochrony "praw podmiotowych" ("rights) i  "fachowości" ("expertise"), czyli wiedzy i umiejętności w zakresie regulacji określonego problemu. Żadna z instytucji nie ma a priori monopolu na reprezentowanie którejkolwiek z tych wartości, ale musi dopiero zbudować swoje roszczenie do kompetencji w tym zakresie, argumentując że w danym momencie to ona jest w najlepszej, w porównaniu z pozostałymi instytucjami, pozycji do przemawiania w imieniu danej wartości. 

Profesor Koncewicz zaproponował, aby na "founding moments" spojrzeć z perspektywy rezultatu (co jest efektem "founding moments"?) i procesu zmian zapoczątkowanych wydarzeniami, które uznajemy za fundamentalne dla państwa i systemu prawnego.  Przywołując przykłady transformacji ustrojowej w Europie Wschodniej po 1989 r., proces konstytucjonalizacji prawa europejskiego i konstytucyjne zmiany w państwach arabskich, w Iraku i Izraelu, prof. Koncewicz podkreślał wagę całościowego patrzenia na konstytucyjne zmiany, które nigdy nie są ograniczone do jednego momentu w czasie, ale zawsze są procesem, który ma swoją:

przeszłość (tutaj pytanie "Where do we come from"?),

teraźniejszość ("What and how are we doing now"?) i

przyszłość ("Where are we headed?).

Taka perspektywa temporalna pozwala zrekonstruować dla każdego "founding moments" charakterystyczny dla niego "life cycle". Prof. Koncewicz argumentował, że istota współczesnego konstytucjonalizmu i sposób rozumienia "founding moments" powinny być spięte wspólnym, założeniem, że mimo różnic,  członkowie  wspólnoty deklarują gotowość do życia razem i wypracowywania trudnego kompromisu w zakresie rozumienia swojego miejsca wobec siebie i wspólnoty której są częścią. W tym duchu prof. Koncewicz zakończył swoje wystąpienie cytatem z J. Tully'ego:

"perhaps the great constitutional struggles and failures around the world today are groping towards the third way of constitutional change, symbolized by the ability of the members of the canoe to discuss and reform their constitutional arrangements in response to the demands for recognition as they paddle. A constitution can be both the foundation of democracy and, at the same time, subject to democratic discussion and change in practice."