Informacje o projekcie

Projekt badawczy: Iluzje fiskalne w Polsce.

Wykonawca: dr Przemysław Panfil (Katedra Prawa Finansowego).

Źródło finansowania: grant Narodowego Centrum Nauki nr 2015/19/D/HS5/03317.

Okres realizacji: 30.09.2016-29.09.2019.

Wprowadzenie

We współczesnych demokracjach istnieją liczne czynniki polityczno-instytucjonalne, które sprawiają, że prowadzona przez władze publiczne polityka nie dąży do maksymalizacji użyteczności społecznej (Panfil; 2011). Większość partii politycznych stara się przyłączyć do swojego elektoratu kolejne grupy wyborców, zapewniając im dostęp do nowych świadczeń za ułamek ceny całkowitej. Tym samym partie te wchodzą w rolę tzw. przedsiębiorców politycznych (Hallerberg, von Hagen; 2006). Tego typu postawy bazują na braku poczucia prywatnej współodpowiedzialności za stan finansów publicznych ze strony pojedynczych obywateli. Jednocześnie asymetria informacji powoduje, że nie są oni dostatecznie świadomi istnienia i roli długookresowych ograniczeń budżetowych. W konsekwencji obywatele budują sobie fałszywe wyobrażenie na temat możliwych wariantów demokratycznego wyboru, czyli podlegają iluzji fiskalnej. Przewidywalnym rezultatem takiego stanu rzeczy jest powstanie deficytu budżetowego i wykorzystanie pożyczki publicznej jako środka zastępującego opodatkowanie (Buchanan; 1997). Prowadzi to do szybkiej akumulacji zadłużenia, widocznej szczególnie od lat 70. minionego wieku (Alesina, Perotti; 1996).

Powyższe okoliczności uzasadniają stworzenie takich rozwiązań instytucjonalnych, które zabezpieczałyby interesy obywateli danego kraju przed konsekwencjami nadmiernie rozluźnionej polityki fiskalnej. Rozwiązania te – stanowiące obszerną i wewnętrznie zróżnicowaną grupę – określa się wspólnym mianem „reguł polityki fiskalnej” (dalej jako: reguły fiskalne). W ogólnym założeniu mają one powściągnąć skłonność polityków do powiększania wydatków publicznych, a tym samym do kreowania nadmiernego deficytu i długu publicznego.

W ogólnym założeniu władze publiczne poddawane ograniczeniom wynikającym z reguł fiskalnych powinny wdrażać reformy zmierzające do poprawy stanu finansów publicznych. W praktyce można spotkać się z działaniami ukierunkowanymi na zmianę rozwiązań legislacyjnych wprowadzających te reguły. Tego typu kroki są jednak łatwym do identyfikacji przejawem braku determinacji władz publicznych w podejmowaniu niezbędnych reform. Okoliczność ta bywa negatywnie oceniana przez uczestników rynku finansowego, co może skutkować obniżeniem wiarygodności kredytowej danego państwa. Skłania to władze publiczne do „obchodzenia” reguł fiskalnych poprzez świadome kreowanie iluzji fiskalnych.

Cel projektu

Głównym celem projektu była identyfikacja, analiza i ocena tych spośród działań polskich władz publicznych w latach 1999-2018, które nosiły znamiona iluzji fiskalnych. Cel ten zamykał się więc w próbie odpowiedzi na dwa pytania badawcze: 1) Jakie formy przyjmowały iluzje fiskalne kreowane przez polskie władze publiczne w latach 1999-2018? 2) Jakie skutki dla stabilności fiskalnej Polski w średnio- i długoterminowej perspektywie pociągały za sobą powyższe działania?

Bibliografia

Alesina A., Perotti R. (1996) Fiscal Adjustments in OECD Countries: Composition and Macroeconomic Effects, „NBER Working Paper” no 5730.

Buchanan J.M., Finanse publiczne w warunkach demokracji, Warszawa 1997.

Hallerberg M., Hagen von J. (2006) Organizacja procesu budżetowego w Polsce, Warszawa 2006.

Panfil P. (2011) Prawne i finansowe uwarunkowania długu Skarbu Państwa, Warszawa 20112.

W przygotowaniu.